Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa pozytywnie ustosunkowała się do wniosku Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Środowiska 5 Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy w sprawie zmiany treści tablicy na pomniku przy drodze Braciejowa – Południk. Pomnik, odsłonięty w 1974 roku, od samego początku wzbudzał kontrowersje w środowisku weteranów Armii Krajowej oraz mieszkańców regionu, ze względu na treści gloryfikujące Armię Czerwoną. Decyzja Rady jest wiążąca.

W kontekście przypadającej w 2014 roku, 70. rocznicy akcji „Burza” oraz niemiecko-radzieckich walk na ziemi dębickiej, w październiku 2013 roku Zarząd ŚZŻAK Środowiska 5 PSK AK w Dębicy wystąpił z wnioskiem do Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Rzeszowie, w sprawie zmiany treści tablicy na pomniku usytuowanym przy drodze powiatowej Braciejowa – Południk. Chodzi o pomnik odsłonięty w 1974 roku, a upamiętniający równocześnie poległych partyzantów AK oraz prześladujących ich żołnierzy Armii Czerwonej. Zarówno treść tablicy, jak również forma pomnika od samego początku budziła wiele kontrowersji w środowisku weteranów Armii Krajowej.

Stawianie w jednym szeregu żołnierzy Armii Krajowej oraz Armii Czerwonej jest niemożliwe do przyjęcia i budzi sprzeciw środowiska żołnierzy Armii Krajowej, walczących na terenie powiatu dębickiego z niemieckim i sowieckim okupantem, zarówno w czasie II wojny światowej, jak również po jej zakończeniu

 

napisali we wniosku do WKOPWiM, prezes ŚZŻAK Środowiska 5 PSK AK w Dębicy por. Izabela Podhalańska oraz sekretarz Związku Maciej Małozięć. Wniosek został przesłany także do wiadomości Urzędu Gminy Dębica.

Na listopadowej sesji Rady Gminy Dębica, temat pomnika stał się przedmiotem kłótni wśród radnych. Polemikę wywołała kwestia dotycząca usunięcia zapisu o żołnierzach Armii Czerwonej. Większość gminnych radnych opowiedziało się przeciw usunięciu.
Jedynie radny Stanisław Nylec z Gumnisk, stanowczo wyraził swoje zdanie

– Nie jestem przeciwny remontowi pomnika, mnie tylko chodzi o usunięcie dopisku o żołnierzach Armii Czerwonej. Oni zniewolili naszą ojczyznę.

Po doniesieniach prasowych nt. przebiegu sesji Rady Gminy, głos w sprawie zabrała dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie Ewa Leniart. W piśmie z 19 listopada 2013 roku, adresowanym do przewodniczącego Rady Gminy Dębica, pisała:

– Obecna treść [tablicy]: „1944-1974 PAMIĘCI POLEGŁYCH W WALCE Z OKUPANTEM HITLEROWSKIM PARTYZANTÓW POLSKICH AK ŻOŁNIERZY ARMII CZERWONEJ I POMORDOWANEJ LUDNOŚCI CYWILNEJ” jest rzeczywiście kontrowersyjna i należy do kuriozów jakie pozostawiła po sobie propaganda komunistyczna w naszym kraju (…) Podana w prasie propozycja odrestaurowania pomnika z zachowaniem obecnej tablicy budzi zdumienie i świadczy o braku głębszej refleksji nad treścią i wymową zawartych na niej słów (…) Zwracamy jednocześnie uwagę na fakt, że tablica ta jest jaskrawym przykładem wyjątkowo perfidnej propagandy i należałoby rozważyć zachowanie jej, jako dowodu historycznego, w regionalnym muzeum, gdzie mogłaby być przechowywana a nawet prezentowana z odpowiednim komentarzem.

Armia Czerwona nie była sojusznikiem Armii Krajowej, a jej żołnierze walczyli nie o wolność Polski ale o wolność i interesy ZSRR. Kilkadziesiąt lat komunistycznej propagandy doprowadziło do wyeliminowania ze zbiorowej pamięci zachowania żołnierzy frontowych jednostek Armii Czerwonej na terenie dzisiejszego województwa podkarpackiego po sierpniu 1944 roku (…) Wrogi stosunek Armii Czerwonej do państwa i społeczeństwa polskiego wynika nawet z dokumentów wytworzonych przez Urząd Bezpieczeństwa. Wobec powyższego „wyzwolenie” spod okupacji niemieckiej uznać można co najwyżej za tzw. „mniejsze zło”, co nie czyni go jednak faktem godnym upamiętniania w jakikolwiek sposób, a w szczególności za pomocą pomnika. Zajęcie takiego stanowiska nakazuje elementarna uczciwość wobec tysięcy polskich ofiar systemu komunistycznego – argumentowała dyrektor rzeszowskiego Oddziału IPN.

 

Stanowczy głos nt. przebiegu sesji Rady Gminy oraz wypowiedzi części radnych, wyraził także Zarząd ŚZŻAK Środowiska 5 PSK AK w piśmie z 23 października 2013 roku do przewodniczącego Rady Gminy. – W opinii naszego Związku, który skupia żołnierzy Armii Krajowej Obwodu Dębica – uczestników bitwy na Kałużówce, bezpośrednich uczestników wydarzeń z 1944 i 1945 roku, ww. pomnik bezspornie wymaga renowacji, zaś tekst tablicy powinien zostać zmieniony, zgodzie z prawdą historyczną, dlatego stanowisko części Radnych jest niezrozumiałe i budzi nasz niepokój.

 

Zarząd zwrócił uwagę na uważną analizę treści obecnej tablicy. Sprzeciw budzą m.in. zapisy: „partyzantów polskich AK” oraz „pamięci poległych w walce z okupantem hitlerowskim – żołnierzy Armii Czerwonej”.

Na posiedzeniu Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Rzeszowie, 29 stycznia 2014 roku, członkowie WKOPWiM pozytywnie zaopiniowali przedstawiony wniosek Zarządu ŚZŻAK Środowiska 5 PSK AK w Dębicy i zgodnie z procedurą przekazali dokumentację w powyższej sprawie do zaopiniowania przez Radę OPWiM w Warszawie. Pismem z 27 lutego br. Rada zaakceptowała przedstawiony projekt upamiętnienia.

Odsłonięcie nowej tablicy, Zarząd ŚZŻAK Środowiska 5 PSK AK, planuje na drugą połowę roku. Wówczas możliwym byłoby połączenie obchodów 70. rocznicy akcji „Burza” oraz 75. rocznicy powstania Polskiego Państwa Podziemnego.

Niezależnie od tych uroczystości, 23 i 24 sierpnia br. odbędą się tradycyjne obchody 70. rocznicy bitwy na Kałużówce.

Uczennice I Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Władysława Jagiełły w Dębicy biorą udział w piątej edycji ogólnopolskiego projektu Instytutu Pamięci Narodowej pn. „Kamienie Pamięci”. W tym roku projekt poświęcony jest żołnierzom Polskiego Państwa Podziemnego zaangażowanym w akcję „Burza”. Zadaniem uczestników jest upamiętnienie żołnierzy, którzy w 1944 r. podjęli walkę o wolność ojczyzny. Uczennice I LO postanowiły przygotować pracę nt. porucznik Izabeli Podhalańskiej ps. „Plater”, Prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Środowiska PSK AK w Dębicy.

Natalia Kulig, Paulina Dorożewycz i Natalia Jasińska są uczennicami klasy Ic o profilu uniwersyteckim w I LO w Dębicy. Wychowawcą klasy jest Urszula Bocheńska. Pod opieką nauczycielki historii – dr Anny Sokół-Wilczyńskiej opracowują portfolio Izabeli Podhalańskiej, która brała udział w zmaganiach „burzowych” w I Zgrupowaniu dębickiego Obwodu Armii Krajowej.

Dzięki zaangażowaniu uczennic, Izabela Podhalańska zostanie upamiętniona wirtualnym „Kamieniem Pamięci”, a jej multimedialny biogram, znaleźć będzie można na stronie IPN:
www.pamiec.pl/kamienie_pamieci.

Zamierzeniem organizatorów projektu jest przywrócenie i utrwalenie pamięci o żołnierzach podziemia niepodległościowego – uczestnikach akcji „Burza”. Organizatorom zależy na zwróceniu uwagi na lokalne wydarzenia związane z akcją „Burza”, aby pokazać jej ogólnopolski charakter. Chcą w ten sposób pokazać akcję „Burza”, jako „Bitwę o Polskę”. Projekt ma zachęcić młodzież do odszukania, udokumentowania i upamiętnienia w środowisku lokalnym zapomnianych bohaterów, których nazwisk często nie można znaleźć na kartach podręczników. Ponadto chodzi o przybliżenie sylwetek lokalnych bohaterów, przypominając, że historię tworzą zwykli ludzie walczący w imię takich wartości jak wolność, prawda czy demokracja. „Kamienie Pamięci” są metaforą trwałości naszej pamięci o nich. Warto utrwalić ich imiona w lokalnych społecznościach by przypomnieć, że historię często piszą zwykli ludzie, pokazać, jak cenne jest angażowanie się w obronie wartości. Na stronie internetowej www.pamiec.pl/kamienie_pamieci, w ramach projektu powstaje mapa, na której „kamienie pamięci” przypominają bohaterów prac przygotowanych przez uczestników kolejnych edycji.

Uczennicom I Liceum Ogólnokształcącego życzymy sukcesu w ogólnopolskich zmaganiach konkursowych, a bohaterce ich pracy – por. Izabeli Podhalańskiej, dużo dobrego zdrowia oraz ludzkiej wdzięczności za służbę dla niepodległej ojczyzny.

Podczas XLI Sesji Rady Miejskiej w Dębicy, 31 marca br., radni podjęli uchwałę o nadaniu nazwy 5 Pułku Strzelców Konnych dla ronda na skrzyżowaniu ulicy Sandomierskiej i Rzeszowskiej w Dębicy. Z wnioskiem w tej sprawie, w sierpniu 2013 roku, wystąpił Zarząd Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Środowiska 5 Pułku Strzelców Konnych AK w Dębicy oraz uczestnicy międzypokoleniowego spotkania żołnierzy AK, które odbyło się w leśnictwie Berdech w 69. rocznicę koncentracji II Zgrupowania AK do akcji „Burza”.

W sierpniu 2014 roku
minie 75. rocznica wymarszu z dębickich koszar oddziałów 5. pułku strzelców konnych na Górny Śląsk, gdzie pułk zajął pozycję w rejonie Woźnik – Ligoty Woźnickiej stając do walki z oddziałami niemieckimi w ramach wojny obronnej 1939 roku. Z kolei w grudniu br. minie 80. rocznica przeniesienia z Tarnowa do Dębicy dowództwa 5. pułku strzelców konnych.

W okresie międzywojennym pułk był wizytówką Dębicy. W tym czasie żołnierze 5. pułku wnieśli istotny wkład w rozwój miasta w aspekcie społeczno-kulturalnym. Niejednokrotnie chronili także zdrowie i życie mieszkańców. W 1935 roku z inicjatywy dowódcy, płk. Ignacego Kowalczewskiego utworzono w Dębicy organizację Białego Krzyża. W jednostce pracował lekarz wojskowy, który nie tylko przyjmował żołnierzy, ale służył także pomocą medyczną dla mieszkańców miasta. Do 1939 roku lekarzem pułku był por. Mieczysław Słaby, późniejszy legendarny lekarz i obrońca Westerplatte, zaś od 1939 roku opiekę medyczną sprawował Jan Szymaszek, znany dębicki lekarz okresu powojennego. Żołnierze niejednokrotnie ratowali dobytek dębiczan w czasie pożarów czy powodzi, co m.in. zostało zobrazowane na licznych fotografiach archiwalnych z tego okresu. Pułk uczestniczył także w najważniejszych wydarzeniach w życiu miasta, m.in. w czasie świąt i uroczystości patriotycznych. W okresie Świąt Wielkanocnych żołnierze wystawiali wartę honorową przy Grobie Pańskim w kościele pw. Św. Jadwigi. Z okazji Dnia Świętego Huberta, patrona myśliwych, organizowano polowania i gonitwy „za lisem”. Z okazji święta pułkowego 9 czerwca, pułk organizował obchody swojego święta, w ramach których odbywały się zawody i pokazy kawaleryjskie z udziałem najlepszych polskich zawodników w konkurencjach jeździeckich. Dla wojskowych i mieszkańców organizowano także zabawy taneczne, potańcówki oraz koncerty orkiestry pułkowej (później plutonu trębaczy). Na dębickich Błoniach, gdzie znajdowało się lotnisko, organizowano pokazy samolotów oraz zawody konne. To właśnie rondo nieopodal tego miejsca, radni nazwali im. 5. Pułku Strzelców Konnych.

Żołnierze 5. psk dali przykład męstwa i poświęcenia w wojnie obronnej 1939 roku na szlaku bojowym, walcząc m.in.: pod Woźnikami, Pradłami, Szczekocinem, Sędziszowem, Pińczowem, Tarnogrodem, Biłgorajem i Tomaszowem Lubelskim.

Po klęsce wrześniowej, wielu żołnierzy 5. psk zaangażowało się w działalność konspiracyjną w strukturach konspiracji wojskowej – Służby Zwycięstwu Polski – Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, zarówno na ziemi dębickiej, jak również w innych częściach Polski.

Pomimo swojej popularności w innych miastach i regionach Polski, pułk szczególnie związany z Dębicą, nie mógł doczekać się docenienia w swoim mieście, z którego wyruszył na wojnę w 1939 roku; w którym pozostawił piękne koszary wojskowe będące dzisiaj m.in. siedzibą miejskich władz; i w którym działały oddziały Armii Krajowej najwyżej docenione spośród wszystkich innych w Inspektoracie Armii Krajowej Rzeszów. Nadanie nazwy dla ronda jest dowodem wdzięczności oraz pamięci o żołnierzach konnego wojska, po którym nie pozostały już nawet ślady podków.